Rau đắng biển (Bacopa monnieri) là một loại thảo mộc lâu năm thường mọc ở vùng đất ngập nước ở nhiều khu vực trên thế giới, có nguồn gốc lâu đời, thường được sử dụng trong y học Việt Nam và y học thế giới để làm thuốc chữa bệnh.

1. Giới thiệu về rau đắng biển

Mô tả cây rau đắng biển

Rau đắng biển (Bacopa) có tên khoa học là Bacopa monnieri, họ hoa mõm chó. Được sử dụng lâu đời ở Việt Nam cũng như nhiều quốc gia trên thế giới để chữa nhiều bệnh. Ngày nay, các nhà khoa học đã nghiên cứu về tác dụng của rau đắng biển và ứng dụng nó để phục vụ cho công tác bảo vệ sức khỏe con người.

Bacopa Aubl. là chi tương đối lớn, có khoảng 70 loài, phân bố rải rác khắp các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới; song tập trung nhiều ở khu vực Trung và Nam Mỹ. Ở Việt Nam chỉ có 2 loài. Loài sam trắng được coi là cây liên nhiệt đới, đồng thời cũng có thể thấy ở vùng cận nhiệt đới. Ở Châu Á, sam trắng phân bố rộng rãi từ vùng Nam Trung Quốc, Việt Nam, Lào đến các nước khác ở Đông Nam Châu Á.

Rau đắng biển là loại cây thảo mộc, thân cây nhẵn mọc bò mang cành mềm thẳng đứng, cao khoảng 10 – 20cm. Lá nhỏ, mọng nước, không có cuống, hình thuôn dài 2 – 3cm, rộng 0,5 – 0,7cm.

Hoa nhỏ, hình ống cánh mỏng màu tím nhạt, xanh hoặc trắng, hoa nở vào tháng 5 đến tháng 10. Cây thường bóng mịn, không có lông. Lá rau đắng biển khi nghiền nát có mùi hương và vị đắng đặc biệt.

Phân bố cây rau đắng biển

Ở Việt Nam, sam trắng phân bố ở khắp các vùng đồng bằng và trung du miền Bắc và miền Nam. Cây ưa sáng, thường mọc trên đất ẩm, pha cát lẫn với các loại cỏ thấp ở bờ ruộng, bãi sông, bờ kênh mương… Cây ra hoa quả nhiều hàng năm, tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt. Cây còn có khả năng mọc chồi khỏe từ kẽ lá, kể cả phần còn sót lại sau khi cắt.

Đặc điểm bột dược liệu của rau đắng biển

Bột được lấy từ thân và lá của cây, có màu vàng nâu, vị đắng, mùi thơm. Khi quan sát qua kính hiển vi sẽ thấy được mảnh phiến có mang nhiều lông đơn bào, mảnh mô mềm và có lẫn tế bào cương thể, biểu bì lá có nhiều lỗ khí, hạt tinh bột, mảnh mạch gỗ nhỏ lẻ hoặc tập trung thành bó, lông tiết, hạt phấn hình cầu, tinh thể Calci Oxalat.

Thành phần hóa học của rau đắng biển

Các thành phần hoạt tính sinh học của Rau đắng biển thuộc về alkaloids, saponin, flavonoids, triterpenes và cucurbitacin, có vai trò tiềm năng trong việc bảo vệ thần kinh. Trong đó quan trọng nhất là các loại saponin triterpenoid dammarane được gọi là bacoside, với các gốc jujubogenin hoặc pseudojujubogenin dưới dạng đơn vị aglycone. Saponin mới được gọi là bacopasides I–XII đã được xác định gần đây. Các alkaloid brahmine, nicotin và herpestine đã được xếp vào danh mục, cùng với d-mannitol, apigenin, hersaponin, monnierasides I–III, cucurbitacins và plantainoside B. Thành phần được nghiên cứu nhiều nhất là bacoside A, được tìm thấy là sự pha trộn của bacoside A3, bacopacide II, bacopasaponin C, và một đồng phân jujubogenin của bacosaponin C. Trong một mẫu Rau đắng biển, đã báo cáo bacoside này, bao gồm bacopaside I (5,37%), bacoside A3 (5,59%), bacopaside II (6,9%), đồng phân bacopasaponin C (7,08%) và bacopasaponin C (4,18%).

2. Tác dụng của rau đắng biển

Rau đắng biển đã được sử dụng trong y học Ấn Độ từ hơn 3000 năm trước với mục đích chính là tăng cường trí nhớ và khả năng nhận thức. Năm nhiều năm qua, giới khoa học cũng không ngừng nghiên cứu về loài cây này và nhận thấy rằng việc tiêu thụ rau đắng lâu ngày sẽ giúp con người xử lý thông tin nhanh hơn, tiếp thu sâu hơn và củng cố bộ nhớ hiệu quả hơn.

An thần, giảm âu lo: Chiết xuất rau đắng biển có chứa 25% Bacoside A với tác dụng giảm lo âu, mệt mỏi. Thành phần này phụ thuộc vào liều dùng và không gây tác dụng phụ như Lorazepam. Rau đắng biển đã được chứng minh là làm giảm mức độ cortisol, hormone gây căng thẳng chính của chúng ta. Hai nghiên cứu trên người kéo dài 12 tuần cho thấy dùng rau đắng biển hàng ngày làm giảm đáng kể điểm lo lắng và trầm cảm ở người lớn so với giả dược.
Cải thiện nhận thức: Trên lâm sàng, rau đắng biển đã được chứng minh là cải thiện nhận thức ở thanh thiếu niên khỏe mạnh mà không có tác dụng phụ. Chiết xuất Rau đắng biển 300mg được dùng cho 42 sinh viên y khoa khỏe mạnh từ 19-22 tuổi trong 6 tuần. Các bài kiểm tra trí nhớ logic, chẳng hạn như các con số và khả năng thu hồi thông tin, và các bài kiểm tra khả năng hiểu ngôn ngữ, tất cả đều cho thấy sự cải thiện đáng kể về mặt thống kê so với giả dược. Một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, có đối chứng với giả dược khác trên 20 người trưởng thành trong độ tuổi từ 60-75 cho thấy những cải thiện về trí nhớ ngắn hạn, tốc độ xử lý, sự chú ý và trầm cảm một cách an toàn và bền vững mà không có tác dụng phụ bất lợi.
Chống oxy hóa: Khi thí nghiệm trên não chuột người ta phát hiện ra rằng cao rau đắng có tác dụng chống oxy hóa bằng cách xác định hoạt tính Enzyme Catalase (CAT) Superoxide dismutase (SOD) và Glutathion peroxidase (GPX). Thành phần hoạt chất chính trong rau đắng biển đã được chứng minh là có tác dụng trung hòa các gốc tự do và ngăn chặn các phân tử chất béo phản ứng với các gốc tự do. Chuyên gia giải thích rằng, các phân tử chất béo phản ứng với các gốc tự do gây ra hiện tượng peroxid hóa lipid, có liên quan đến các tình trạng như Alzheimer, Parkinson và nhiều chứng rối loạn thoái hóa thần kinh khác.

Có tác dụng chống lại ung thư: Dịch chiết cao rau đắng có chứa thành phần hoạt tính diệt tế bào khi thử nghiệm trên tế bào ung thư loại Sarcoma 180 do rau đắng biển ức chế sự tái lập DNA từ tế bào ung thư. Bacoside có trong rau đắng biển đã được chứng minh là có tác dụng tiêu diệt các tế bào khối u trong não, ức chế sự phát triển của các tế bào ung thư vú, não và ruột kết, có thể gây chết các tế bào ung thư vú.
Giảm viêm: Rau đắng biển giúp ức chế các enzyme như cyclesis, caspase và lipoxygenase có vai trò chính trong việc gây viêm và gây đau. Do đó, nếu bạn hoặc bất kỳ ai trong gia đình mắc bệnh viêm nhiễm như viêm khớp thì rau đắng biển chính là giải pháp hoàn hảo.

Ngoài ra, rau đắng biển còn làm giãn nở khí, phế quản, có hoạt tính trị các rối loạn ở dạ dày và ruột.

3. Ứng dụng trong Y học và các bài thuốc từ rau đắng biển

Rau đắng biển thường được ứng dụng để điều trị các bệnh lý như suy giảm trí nhớ, lo lắng, căng thẳng, mệt mỏi,…. Loại rau này có vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề về hệ thần kinh cũng như cải thiện chức năng tăng cường trí nhớ. Trong một số nghiên cứu với động vật và một vài thí nghiệm trên người cho thấy rằng trong rau đắng biển có chứa Bacoside A và Bacoside B, đây là hai hợp chất có tác dụng giúp ghi nhớ công việc và chống lại sự suy giảm trí nhớ.

Ngoài ra, rau đắng biển có vai trò như một hoạt chất chống oxy hóa và có ảnh hưởng đến sự chuyển hóa của acetylcholine – một chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ và hệ thần kinh trung ương. Khi dùng 2 viên thuốc chiết từ rau đắng biển hàm lượng 150mg cho 23 người lớn khỏe mạnh mỗi ngày trong 3 tháng, kết quả thu được là họ ghi nhớ tốt hơn, tỷ lệ học tập hiệu quả hơn, ít bị quên, ít lo âu và xử lý thông tin nhanh hơn.

Một số nghiên cứu sơ bộ động vật cho thấy giảm sự lo lắng nếu dùng nước chiết rau đắng biển, đó là một ứng dụng tiềm năng thú vị của rau đắng biển trong điều trị lo âu.

Chữa động kinh, thao cuồng, suy nhược thần kinh, mất tiếng, khản tiếng (Bài thuốc Brahmi ghrita ở Ấn Độ): Dùng 4 lít dịch ép sam trắng tươi, 4 lít bơ, các vị thủy xương bồ, mộc hương và rễ cỏ bươm bướm (Canscora decussata (Roxb.) Roem. et Schult., Gentianaceae) mỗi vị 120g đã tán thành bột mịn. Tất cả cho vào đánh kỹ rồi đun nhỏ lửa cho đến khi bốc hết hơi thành bột nhão. Liều dùng 5 – 10g, ngày 2 lần, uống với sữa, sau khi ăn. Có thể chế thành siro rồi uống.
Chữa khản tiếng do lao phổi (tài liệu Ấn Độ): Sam trắng, thủy xương bồ, rễ cang mai, quả chiêu liêu, tất bát (Piper longum L., Piperaceae). Các vị phơi khô tán bột với lượng bằng nhau. Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 10g với mật ong.
Chữa rắn cắn: Sara trắng 30g, dây mơ lông 30g, lá mướp đắng 30g, đọt cây sậy 20g, rau cần tươi 20g, rau má 20g. Tất cả dùng tươi, giã nát, vắt lấy nước uống, bã đắp (kinh nghiệm của nhân dân Minh Hải).
Chữa rôm sảy ở trẻ em: Rửa sạch 1-2 nắm lá rau đắng biển, đem đun nước; dùng nước này pha loãng và tắm cho bé. Phần bã vò nát và chà xát lên vùng da xuất hiện rôm sảy. Thực hiện 2 – 3 lần mỗi tuần giúp làm giảm nhanh các nốt rôm sảy và ngứa ngáy trên da.

4. Tài liệu tham khảo chứng khoa học

1. Kumar N, Abichandani LG, T

hawani V, Gharpure KJ, Naidu MU, Venkat Ramana G: Efficacy of standardized extract of Bacopa monnieri (Bacognize®) on cognitive functions of medical students: a six-week, randomized placebo-controlled trial. Evid Based Complement Alternat Med 4103423, 2016 doi:10.1155/2016/4103423

2. Calabrese C, Gregory WL, Leo M, Kraemer D, Bone K, Oken B: Effects of a standardized Bacopa monnieri extract on cognitive performance, anxiety, and depression in the elderly: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Altern Complement Med 14(6):707-713, 2008 doi:10.1089/acm.2008.0018

3. Morgan A, Stevens J: Does Bacopa monnieri improve memory performance in older persons? Results of a randomized, placebo-controlled, double-blind trial. J Altern Complement Med 16(7):753-759, 2010 doi:10.1089/acm.2009.0342

4. Rastogi M, Ojha RP, Prabu PC et al. (2012) Prevention of age-associated neurodegeneration and promotion of healthy brain ageing in female Wistar rats by long term use of bacosides. Biogerontology 13, 183-195.

5. Singh M, Murthy V, Ramassamy C (2012) Standardized extracts of Bacopa monniera protect against MPP+- and paraquat-induced toxicity by modulating mitochondrial activities, proteasomal functions, and redox pathways. Toxicol Sci 125, 219-232.

6. Dwivedi S, Nagarajan R, Hanif K et al. (2013) Standardized Extract of Bacopa monniera Attenuates Okadaic Acid Induced Memory Dysfunction in Rats: Effect on Nrf2 Pathway. Evid Based Complement Alternat Med 2013, 294501.

7. Williams R, Munch G, Gyengesi E et al. (2014) Bacopa monnieri (L.) exerts anti-inflammatory effects on cells of the innate immune system in vitro . Food Funct 5, 517-520.

8. Priyanka HP, Singh RV, Mishra M et al. (2013) Diverse age-related effects of Bacopa monnieri and donepezil in vitro on cytokine production, antioxidant enzyme activities, and intracellular targets in splenocytes of F344 male rats. Int Immunopharmacol 15, 260-274.

(Nguồn: Tổng hợp)